Kuşadası Kalesi (Güvercinada Kalesi)

Cenevizliler tarafından inşa edilen kale adanın tamamını kaplar; ada insan yapımı bir geçit ile ana karaya bağlanmıştır. Kuşadası ilçesini simgesi haline gelen kaleyi Unesco 2020 yılında “Ceneviz Ticaret Yolu’nda Akdeniz, Karadeniz Kale ve Surlu Yerleşimler” dosyası içeriğinde Dünya Mirası Geçici Listesi’ne almıştır. Güvercinada kalesi, doğal bir kayalık üzerinde inşa edilmiştir. Tarihi 14. yüzyılın başlarında adaya gelen Cenevizlilere dayanan kale, Osmanlı döneminde yenilenmiştir. Osmanlı döneminde korsan karakolu vazifesini üstlene Kuşadası Kalesi, Korsan Kalesi olarak da ün yapmıştır.

1533 yılında kurulan Cezayir-i Bahr-i Sefid Eyaleti’nin ilk beylerbeyi Barbaros Hayreddin Paşa, iç kale ve cephaneliği inşa ettirmiştir. Kitabe levhasında yazılana göre, denizin dalgalarının vurduğu kale etekleri boş bir toprak parçası iken 1826-1827 yıllarında Hızır’ın dostu subaşı İlyas Ağa tarafından Sultan Kalesi olarak yaptırılmıştır. Kale surları adanın tamamını çevreleyecek şekilde 3m yüksekliğinde örülmüştür. 1613 yılında damat ve sadrazam olan Öküz Mehmed Paşa’ya Kuşadası’nın mülk olarak verilmesinden sonra kale tekrar tamir edilmiştir. Mora İsyanı gibi bir çok tahribata maruz kalan kale tamir ve restore edilerek günümüze kadar gelmiştir. 1957 yılında bir mendirek ile karaya bağlanan kale 2013 yılında yeniden bakım görmüştür.

Bilinen ve günümüze ulaşan gravürde, adadaki tek tahkimat kare planlı kule olarak görünmektedir. Bir kaide üzerinde yükselen kule, dıştan 16x17,5m boyutlarındadır. Kaide aslında gömülü tonozlu sarnıç bir mekandır. Merdivenli platform ile güney cephede bulunan kapıdan kaleye giriş yapılmaktadır. Kulenin dış duvarları top bataryaları için açılan pencerelerle derin bir şekilde oyulmuştur. Kulenin çatısından aşağıya yağmur sularını sarnıçlara ulaştıran kanalla bulunur fakat günümüzde bu kanallar işlevlerini yitirmiştir.

Üç taraftan sarp yamaçlı doğal bir koni olan ada sur yapımı için oldukça ideal bir yapıya sahipti. Surlar koninin sarp yamaçlarına doğru konuşlandırılmıştır. Böylece dik yamaçlar surlara temel oluştururken bir yandan bu kısımları daha güçlü bir hale getirmiştir. Kale kapısını koruyan kuzey kulesi beşgen iken güney kulesi silindirik olarak yapılmıştır.

Kitabe

Kule kapısının solunda bulunan mazgal pencerelerinin kotunda bulunan mermere yazılmış kitabe levhası bulunmaktadır. 1826 yılında yapılan kitabe 4 satır, 20 mısradan oluşmaktadır.

Kitabede eski Türkçe ile; “Allah’a hamdolsun. Bu kalenin inşası tamam oldu. Taşları Yılancı’dan (Yılancıburnu) geldi ve bu kalede kullanıldı. Alt tarafta (muhtemelen kale eteğinde) deniz dalgalarının dövüldüğü bir taş konak vardı. Burası kimsenin bilmediği boş çıplak bir toprak iken Sultan Kalesi oldu. Onun banisi (yaptıranı) şerefi Hızır’ın dostu olan İlyas Ağa’dır. O her işinde gani rahman olan Allah’a güvenip tekevvül etmiştir. Allah onun ihsanını ve neslini ebedi kılsın ve her iki cihanda selam et içinde olsun. Cennete girmekte (girmesinde) onun delili olsun ve yüce gayesinde ersin. Tarihi sığınılacak yer olarak söylerdim. (Böylece) “birmanalar incisi çıktı.” yazılıdır.